मी शिवाजीराव गायकवाड बोलतोय

रजनीकांत हगायला बसला... मी एसेमेस वाचायला लागलो. खाली खाली स्क्रोल केलं. बराच वेळानंतर शब्द दिसले... आता त्याला आणखी किती छळणार, सुखाने हगू तरी द्या!

‘रोबोट’ हीट झाला तेव्हापासून रजनीकांतच्या नावाने असे ज्योकवर ज्योक सुरूच आहेत. पडद्यावर सुपरहीरो पण प्रत्यक्षात टक्कल आणि दाढीचे पांढरे खुंट त्याने कधी लपवले नाहीत. रोबोट रिलिज झाला, त्या काळातच तो मुंबईत आला होता. बाळासाहेब ठाकरेंना भेटलाही होता. तेव्हा त्याच्यावर लिहिलं होतं.

आता रजनीकांत आजारी आहे. हॉस्पिटलमधे दाखल आहे. आपलं कुणी आजारी झालं की त्याला भेटायला जावसं वाटतं. तसंच वाटलं. म्हणून त्याच्यावरचा हा लेख टाकतोय. सध्या ब्लॉगवर मराठी अस्मितेची चर्चा सुरू आहे. तीदेखील यानिमित्ताने सुरू राहू शकेल.

परवा शिवाजी गायकवाड खास मुंबईत आला. आणि मराठीतून बोलला. आता गायकवाड आडनावाचा माणूस मराठीतून बोलला तर काय कवतिक. पण तरीही त्याच्या मराठीचं खूप म्हणजे खूप कौतूक झालो. तो अपेक्षेपेक्षा बरंच बरं मराठी बोलतो म्हणून हे कौतूक. इतके दिवस मद्रासी बनून राहिला तरीही अजून मराठी विसरलेला नाही, याचं कौतूक. शिवाय मराठी बाण्याची ओळख बनलेल्या बाळासाहेबांना खास येऊन भेटला. त्यांना देव वगैरे म्हणाला याचं फार फार कौतूक.

सध्या रजनीकांतचे कौतुकाचेच दिवस आहेत. त्याच्या रोबोट या सिनेमाने कमाईचे सगळे रेकॉर्ड ब्रेक केलेत. शिवाजी गायकवाड त्याचं मूळ नाव. गाव सोलापूर. मोठया पडद्यावर जाताना तो रजनीकांत बनला. रजनीकांत म्हणजे चंद्र. पण तो चंद्रासारखा सोजिरा आणि शांत नव्हताच कधी. उलट शिवाजी गायकवाड या खास मराठी नावातलं रांगडेपण होतं. त्याच्या दिसण्यात आणि जगण्यातही. पडद्यावरही हे ओबडधोबड रांगडेपण त्याने कधी लपवलं नाही. त्याचा हीरो सर्वसामान्यांना आपला वाटत राहिला. त्या आपलेपणामुळेच त्याचे कुणीही विश्वास ठेवू शकणार नाहीत, असे त्याचे स्टंट आणि स्टायली ख-या वाटत राहिल्या.

रजनीकांतपेक्षा लोकप्रिय आणि दर्जेदार कलाकार आजवर अनेक झालेत. त्याच्यापेक्षाही स्टायलिश अभिनेते आज आहेतच. बहुआयामी किंवा वर्सटाइल म्हणाव्या अशा प्रतिभेसाठी तो कधी ओळखलाही गेला नाही.  असं असलं तरी तो रजनीकांत आहे. त्याने कधीच कोणाला कॉपी केलं नाही. त्यानं अभिनयाचे नियम पाळले नाहीत. त्याला हवं तसं काम तो करत राहिला. त्याचा प्रेक्षक त्याच्या डोळयासमोरून कधीच दूर झाला नाही. त्यामुळे तो जमिनीवर राहिला. रसिकांच्या हृदयात राहिला. त्याचा स्वत:चा असा वेगळा करिष्मा बनला. त्याच्या सुदैवाने हीरोवर जीव ओवाळून टाकणारे दाक्षिणात्य प्रेक्षक त्याला लाभले. अमिताभ असो किंवा राजेश खन्ना, हे हिंदी सिनेमातल्या लोकप्रियतेचे मापदंड. पण रजनीकांत त्यांच्या शेकडो मैल पुढे गेला.

आज त्याचं वय साठ. त्याच्या डोक्यावर टक्कल आहे. पण तो आपल्या सचिन पिळगावकरसारखा विग घालून महागुरू बनत नाही. तरी तो महागुरूंचाही महागुरू आहे. चेह-यावर सुरकुत्या दिसू नयेत म्हणून अमिताभसारखं ऑपरेशनही करत नाही. तरीही तो सुपरस्टारचा बाप आहे. तो कॅमेरासमोर नसताना साधा मेकअपही करत नाही. अनेकदा तर तो केसांना कलपही लावत नाही. तरीही त्याचं काही बिघडत नाही. त्याच्या मागील पाच पैकी चार सिनेमांनी लोकप्रियतेचे नवनवे उच्चांक मोडलेत.. वास्तवात वागण्या बोलण्यात मृदू असणारा हा म्हातारा आजही अर्ध्या भारतासाठी ऍंग्री यंग मॅन आहे. त्याची स्टाईल आणि अदांवर फिदा होणा-यात धन्यता मानणा-या काही पिढया आहेत.

रजनीकांत म्हणतोय, त्याची मराठी सिनेमात काम करायची तयारी आहे. पण ते काही फारसं शक्य वाटत नाही. एकतर गेली काही वर्षं सरासरी दीड वर्षाला एखादा सिनेमा करतो. त्यामुळे दक्षिणेतले अनेक दिग्गज निर्माते त्याच्यासाठी रेड कार्पेट घालून उभे आहेत. त्यांचे गडगंड प्रोजेक्ट पाहून मराठी निर्मात्यांचे डोळे कायमचे पांढरे होऊन जातील. त्याचे नखरे नसले तरी त्याच्या आजवरच्या कारकीर्दीला साजेसा खर्च करणं मराठी सिनेमाला जमण्यासारखं दिसत नाही. मराठी सिनेमे कितीही आशयघन वगैरे असले तरी ते सिनेमे रजनीकांतसाठी सूट होणारे नाहीत. म्हणजे रजनी ‘श्वास’मधला आजोबा बनलाय किंवा ‘वळू’मधला फॉरेस्ट ऑफिसर, हे काही पचत नाही. आजच्या मराठी सिनेमा इंडस्ट्रीला हिंदीतलाही एखादा ब-यापैकी स्टार परवडू शकत नाही. तर रजनीकांत तर दूरच. त्यामुळे आपण तशी स्वप्नं पाहू नयेत, हे बरं. फारतर त्याचा एखादा मूळ तामिळ सिनेमा हिंदी किंवा तेलुगूच्या बरोबरीने मराठीत डब होऊन लागला, तर आपण धन्यता मानायला हवी.

रजनीकांतने मराठीसाठी अडजस्ट करावं, असं मायबोलीच्या नावाने जोगवा मागणारे मराठी सिनेमावाले म्हणतीलही. पण त्याने ते का करावं?  आजवर मराठी सिनेमा इंडस्ट्रीने किंवा मराठी माणसानं रजनीकांतच्या यशात असा काय हातभार लावलाय, की त्याची परतफेड करण्यासाठी त्याने स्वस्तात काम करावं?  मुळात तो मराठी आहे, हेच बहुसंख्य मराठी माणसांना ठावूक कुठेय? आजवर तो जो काही मोठा झालाय, तो स्वत:च्या कामामुळे आणि स्वभावामुळे. त्याच्यावर उपकार आहेत, त्याच्या मायबाप मद्राशी प्रेक्षकांचे. त्यात मराठी आलेच कुठे ? आजवर कुणा मराठी कलाकारांनी त्याच्याशी संवाद साधल्याचं ऐकिवात नाही. तो मराठी म्हणून मराठी प्रेक्षकांनी त्याच्या तामिळ सिनेमांसाठी गर्दी केल्याचंही कुठे घडलं नाही. तामिळ जाऊ दे, निदान त्याचे हिंदी सिनेमे महाराष्ट्रात हिट झाल्याचेही दाखले नाहीत. एकदा महाराष्ट्र सरकारने दिलेला जीवनगौरव पुरस्कार वगळता महाराष्ट्राने त्याची फारशी कधी दखलही घेतलेली नाही. विशेष म्हणजे रजनीकांतने यावं, असं आपलेपण या सरकारी रखरखीत पुरस्कारात नव्हतंच. हा पुरस्कार स्वीकारण्यासाठी त्याचा मोठा भाऊ आला होता, तो नाही. ख-या अर्थाने लोकांशी एकरूप झालेल्या या अस्सल कलावंताला त्याला शोभेल असा सन्मानही महाराष्ट्रात मिळालेला नाही, हे अधोरेखित करायला हवं.

खरं तर एक मराठी माणूस मराठी बोलतो, ही बातमी नसायला हवी. पण रजनीकांत मराठी बोलला ही बातमी झाली. यातच आपल्या आजच्या मराठी समाजाचं खुजेपण सामावलेलं आहे. थोडंफार यश मिळवलेला मराठी माणूस मराठी बोलायला लाजतो. आज मराठीतले हीरो हीरोईन दोन हिंदी सिनेमात चमकले की मराठी बोलायला लाजतात. सई ताम्हनकरसारख्या काही हीरोईनी तर मराठीतच दिसतात. पण एकतर इंग्रजीतच, नाहीतर अमेरिकन अक्सेंटचं मराठी बोलतात. असं असताना भारतीय सिनेमाचा सुपरहीरो हिंदी वगैरे टाळून मराठीत बोलतो, याचं कौतूक वाटतं.कुणी अमराठी मराठी बोललं की आपल्याला भरून येतं. अक्षय कुमारला मराठी येतं, जीतेंद्र मराठी बोलतो यामुळे आपण धन्य होतो. इंदिरा गांधींपासून अटलबिहारी वाजपेयींपर्यंत आणि मायावतींपासून सोनिया गांधींपर्यंत झाडून सगळे अमराठी नेते मुंबईत भाषणाला जेव्हा जेव्हा आले, तेव्हा त्यांनी दोन वाक्यं मराठीत बोलून मतं मिळवली.

पण आपण खरंच रजनीकांतला मराठी मानतो का? हा प्रश्न आपण प्रामाणिकपणे आपल्यालाच विचारला तर उत्तर येतं, नाही. तो सोलापुरातला आहे. मराठी आहे. मराठी नावाचा आहे. असं सगळं माहीत असूनही रजनीकांत आपल्यासाठी मद्रासीच असतो. मराठी माणसानं स्वत:ला आणि मराठी बाण्याला संकुचित बनवल्याचं हे लक्षण आहे. जगभर पसरलेले मराठी आता आपल्यासाठी कधीचेच परके बनले आहेत. सीमोल्लंघन ही मराठी माणसानं आपल्या पराक्रमाची प्रेरणा बनवली होती. हजारो वर्षं मराठी माणूस सीमोल्लंघन करतोय. जगभर फिरतोय. जग जिंकतोय. जिथे जातो तिथे मराठी ध्वजा त्याने अभिमानाने उभी करतोय. गेल्या दोन तीन शतकांत तंजावरपासून काशीपर्यंत आणि बडोद्यापासून गोवाहाटीपर्यंत रुजलेले मराठी याची साक्ष देत आहेत. अशी देशांतरं ही आपल्या प्रगतीची लक्षणं होती. खडी बोलीतून वीरगीतं लिहिणारे तात्या टोपे, हिंदी पत्रकारितेचे जनक बाबूराव पराडकर, उत्तर प्रदेशचे पहिले मुख्यमंत्री गोविंद वल्लभ पंत अशी कितीतरी उदाहरणं. मराठी माणसाचं महाराष्ट्र हे वेगळं राज्य बनेपर्यंत हे सांस्कृतिक बंध जपले गेले होते. महाराष्ट्र बनल्यानंतर हे बंध अधिक मजबूत होतील असं वाटलं होतं. पण झालं उलटंच.

संयुक्त महाराष्ट्र आंदोलनाने निर्माण केलेली कटुता असेल किंवा त्यानंतरच्या मराठी अस्मितेच्या राजकीय आंदोलनांची परिणती असेल, पण आज महाराष्ट्राबाहेरचा हा महाराष्ट्र आपल्याला आता आपला वाटत नाही. झांशीची राणी लक्ष्मीबाई मराठी असल्याचं आज किती मराठी माणसांना माहीत असेल? परप्रांतीयांच्या लोंढयांना शिव्या घालताना मराठी माणसांच्या परप्रांतांतील कतृत्वाला आपण कमी लेखू लागलो की काय? सीमोल्लंघनाची महती गाताना आपली अडचण होऊ लागली काय? काय झालं ते कळलंच नाही. पण आपण मराठी बाण्याचा कथा सांगताना संकुचित झालो आहोत बहुदा. म्हणून जगभर पसरलेला मराठी आपल्या कवेत घेण्यासाठी आपले हात थिटे पडत आहेत. आणि महाराष्ट्रात आलेला परप्रातीय कितीही मोठा झाला, इथे मिसळला तरी त्यालाही शेवटी आपला बनवू शकलो नाही.

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी जबरीनं धर्मांतर करणा-यांना पुन्हा हिंदू धर्मात आणण्याचं काम केलं होतं. त्यांनी नेताजी पालकर आणि बजाजी निंबाळकरांना त्यांनी पुन्हा केलं. एवढंच नाही तर तर ‘लांडया बजाजी’ला जावईही करून घेतला. पण त्यानंतर पन्नास साठ वर्षांतच चक्र पुन्हा मागे फिरली. थोरले बाजीराव पेशवेंना महाराणी मस्तानींपासून झालेल्या समशेर बहाद्दर या आपल्या पुत्राला हिंदू बनवता आलं नव्हतं. शिवकालीन महाराष्ट्राच्या व्यापक मनोभूमिकेने महाराष्ट्राच्या इतिहासातील सर्वाधिक तेजस्वी पर्वाला जन्म दिला आणि कालांतराने आलेल्या संकुचितपणाने ते पर्व काळवंडून टाकलं. आज आपण शिवाजी महाराजांचा जयघोष करतो. पण वारसा चालवतो तो त्यांच्या व्यापक सर्वसमावेशक विचारधारेचा नाही, तर संकुचितपणाचाच.

मध्यंतरी आलेला ‘मी शिवाजीराजे भोसले बोलतोय’ बघून आपण मराठी माणसं खूष झालो होतो. पण त्यातला चमत्कार करणारा, घोडयावरून डुगूडुगू धावणारा, डोळे आत गेलेला आणि बोबडं बोलणारा शिवाजी आपल्या काही कामाचा नाहीय. त्यातल्या कचकडयाच्या शिवाजीपेक्षा आपला शिवाजी गायकवाड खरा हीरो आहे. महाराष्ट्राच्या छोटया शहरातून परप्रांतात जाऊन जग जिंकणारा हा आपला हीरो असायला हवा. शिवाजीराव गायकवाडने दाखवलेल्या मार्गावरून चालणं परप्रातीयांना शिव्या देण्यापेक्षा खूप कठीण आहे.